در کاربرد روزانه افسردگی به حالات ناشادی گفته می‌شود که تحمل آن مشکل است. کودکانی که افسرده تشخیص داده شدهاند نشان می‌دهند که آنان چندین مشکل دیگری نیز دارند، همچون نبود تجربه شادی آور، انزوا اجتماعی، فقدان اعتماد به نفس، ناتوانی در تمرکز، نارسائی در کار‌های مدرسه، تغییر در فعالیت‌های زیستی، درد‌های جسمانی از جمله مشکلات این کودکان است. اعتقاد بر این است که در برخی موارد شدید، افسردگی می‌تواند نوجوانان را به خودکشی وادارد. غالب اوقات گفته می‌شود که افسردگی در کودکان به چندین شکل تظاهر می‌کند. تصور می‌شود افسردگی حاد در کودکانی ظاهر می‌شود که قبلا سابقه هیچگونه افسردگی را نداشته‌‌اند. افسردگی‌های حاد در پاسخ به رویداد‌های ناگهانی زندگی مانند از دست دادن والدین پدید می‌آید. در مقابل تصور می‌شود که کودکانی که به افسردگی حاد دچار می‌شوند از نظر سلامتی سابقه خوبی ندارند. افسردگی در کودکان بتدریج و طی دوره‌‌‌های خاصی خود را نشان می‌دهد و گفته می‌شود کودکانی در این طبقه قرار می‌گیرند که تنها از یک حادثه ناگهانی در زندگی ضربه ندیده‌‌اند بلکه سابقه طولانی از محرومیتها یا جدائی ها را تجربه کرده‌‌اند در مواردی که افسردگی بصورت هاله ای از سایر مشکلات مانند تحرک بیش از حد و خلافکاری مخفی شده باشد. توصیف به افسردگی مخفی می‌شود. ممکن است که چنین استدلال شود که کودکان در مراحل مختلف رشد اندوه خود را از راه‌های مختلفی به نمایش می‌گذارند، یا می‌توان چنین استدلال کرد که کودکان با ظاهر کردن عوارض گوناگون می‌کوشند برای نشان دادن افسردگی خود، شیوه‌‌‌های گوناگونی را در پیش گیرند، پیداست که وجود نشانه ای مشخص به نام افسردگی دوران کودکی هنوز جنجال بر انگیز است اما از آنجا که جلوه‌‌‌های افسردگی در کودکان به طرق مختلف با افسردگی در دوران بزرگسالی متفاوت است و نیز مشکلات و ویژگی‌های مربوط به محیط نامساعد رشدی در همه افراد یکسان نیست. به نظر می‌رسد هر توضیحی که درباره افسردگی دوران کودکی مطرح شود باید به این مسائل توجه نمود. ازجمله عواملی را که در مسئله افسردگی در کودکان می‌توان مطرح نمود می‌توان به عواملی همچون:
1) جدائی یا فقدان
برغم افزایش توجه پژوهشگران به بحث افسردگی در کودکان تصوراتی که در این باره وجود دارد بیشتر براساس اطلاعاتی است که از افسردگی در دوران بزرگسالی بدست آمده است رایج ترین توضیح روانی در مورد افسردگی، جدائی یا فقدان است، توضیح تحلیل روانی در مورد افسردگی به فقدان شخص تاکید دارد، جستجوی هویت خود در وجود دیگران و داشتن احساسات متناقض در برابر فقدان شخص مورد علاقه موجب می‌گردد در فرد این احساس پدید آید که شخص مورد علاقه از او بدش می‌آید. در پیدایش افسردگی مسئله جدائی از اهمیت زیادی بر خوردار است.
2)عوامل زیست شناختی
از سایر عوامل مورد اشاره می‌توان به عوامل زیستی اشاره نمود هم اکنون هیچ نشانه متقاعد کننده ای مبنی بر دخیل دانستن یک نارسائی بیوشیمیائی یا انتقال ژنتیکی در افسردگی وجود ندارد بیشتر اطلاعات بدست آمده در باره تاثیر عوامل شیمیائی بدن در افسردگی دوران کودکی از گزارش‌های بیمارستانی گرفته شده است که موضوع آن استفاده از دارو و درمان این اختلال است. به رغم اینکه در مورد کارائی این نحوه درمان تحقیق زیادی بعمل نیامده است اما احتمال دارد که این شیوه درمان رواج کامل داشته باشد.
همچنین تاثیر عوامل ژنتیکی در افسردگی دوران کودکی اثبات نشده است اما اطلاعاتی که در مورد افسردگی بزرگسالان در دست است و نیز مطالعاتی که در باره سوابق افسردکی در مورد بستگان کودکان افسرده به عمل می‌آید در حکم پایه اصلی جستجو در این زمینه است در عین حال هنوز ثابت نشده است که میزان افسردگی والدین کودکان افسرده بیش از کودکان سایر اختلالات است لیکن عوامل دیگری راهمچون نداشتن اعتماد به نفس، کم رویی، وابستگی عاطفی، استرس (وقایع مهم زندگی ومشکلات خانوادگی)، مشکل در سلامت فیزیکی، عملکرد تحصیلی ضعیف از جمله دیگر عواملی هستند که در بروز افسردگی در سنین پایین را نیز می‌توان دخیل دانست
افسردگی در بچه‌‌های کوچک‌تر با بدرفتاری‌‌های فیزیکی، بی توجهی و غفلت والدین ارتباط دارد. از دیگر عوامل زمینه ای می‌توان به طلاق پدر مادر، داشتن نامادر و یا ناپدری، مضطرب بودن مادر در دوران حاملگی و شیردهی اشاره کرد. با به کارگیری روشهای صحیح فرزند پروری می‌توانید از بروز بیماری‌‌های روانی در آنها جلوگیری کنید.
روشهای درمان افسردگی در کودکان :
در زمینه درمان افسردگی در کودکان می‌توان به روش‌هائی همچون درمان‌های داروئی، روان درمانی فردی و خانوادگی، وهمچنین کاهش و تخفیف موقعیت‌های استر س زا اشاره نمود که تاثیر قابل توجهی را در بر داشته است. درمان داروئی بیش از همه در کودکانی که به شدت مبتلا هستند و اختلال در اعمال فیزیولوژیک نظیر خواب، وزن، اشتها نشان می‌دهند، ممکن است موثر باشد ولیکن متاسفانه مطالعات طرح ریزی شده در مورد آزمایش دارو ودرمان افسردگی محدود بوده و استفاده از دارو اکثرا عوارض ثانویه بدنبال داشته است.
روان درمانی فردی در کودکان :
در مدل روان درمانی فردی در این روش به علت گرایش‌های مختلف رویکردی در روان درمانی فردی که ناشی از وجود مکاتب مختلف در مانی در روان شناسی می‌باشد. لذا سبک و روشهای متخصصین با هم ممکن است متفاوت باشد لیکن با اهدافی مشترک، با توجه به این متد اهداف ذیل دنبال می‌گردد :
1)برقراری رابطه توام با اعتماد با کودک
2)ایجاد این ا حساس در کودک که کسی او را درک می‌کند
3)اجازه دادن به نوجوان جهت افشای نگرانیها و تشویش ها
در مدل دیگر از روان درمانی بر ساختار و کنش اجتماعی – فردی خانواده اشاره دارد روش روان درمانی خانواده است که غالبا به منظور بهبود بخشیدن روابط بین اعضاء صورت می‌گیرد در این روش ارتباط کودک ونوجوان با پدر و مادر و راه‌های ابراز وجود و تفاهم میان والدین و کودک و چگونگی برخورد آنها با مشکلات فردی – اجتماعی کودک و چگونگی برخورد آنها با محیط خارج از خانواده از جمله مواردی است که در درمان به آن توجه می‌گردد.
توصیه هائی جهت پیشگیری از بروز افسردگی در کودکان :
1) در برخورد رفتار با کودک و نوجوان والدین باید با توجه به جنسیت آنها ارتباط داشته باشند. زیرا نیازها و واکنش‌های فردی در دختران وپسران دارای تفاوتهائی می‌باشد و عدم توجه به آنها ممکن است این اختلال به مدت طولانی با کودک و نوجوان همراه باشد.
2) ارتباط نسبی در موارد ی همچون خصوصیات فیزیولوژیکی و تغییرات مربوط به آن بویژه در دوران بلوغ فرزندان و برخورد و واکنش‌های مناسب.
3) توجه والدین به ارتباطات خود و سالم ساختن محیط خانواده جهت رشد طبیعی جسمی، عاطفی، اخلاقی، فرزندان و پیشگیری از مشاجرات خانوادگی جهت حفظ امنیت اعضاء خانواده ها از طریق ارتباط
4) تقویت نقاط مثبت رفتار و عملکرد فرزندان از طریق دادن پاداش مادی، کلا می، غیر کلا می، و تشویق آنان
5)توجه به نیازها و علائق فرزندان و ارائه پاسخ مناسب با جنس، سن آنها
6) داشتن برنامه مناسب برای فرزندان جهت استفاده مناسب از وقت و هدفمند بودن هر مرحله از زندگی
7)با توجه به موفقیت محیطی فرزندان و تلاش برای شکوفائی توانائی‌های ذهنی، جسمی، و استعداد‌های آنها و برخورد مناسب و منطقی در مواجهه با مشکلات محیطی
8)تشویق به شرکت در فعالیت‌های فرهنگی، ورزشی، علمی و استفاده صحیح از اوقات فراغت.
سید حسن سید موسوی
کارشناس ارشد روانشناسی عمومی